Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng. Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội

Vừa qua theo báo cáo gửi tới Quốc hội trước kỳ họp thứ 10, Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) cho biết, Việt Nam hiện nằm trong nhóm khoảng 20 quốc gia đã triển khai đối soát, xác thực thông tin thuê bao di động với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư trước khi kích hoạt. Nhờ đó, phần lớn SIM trên thị trường hiện nay đã có thông tin đầy đủ, đúng quy định.

Cụ thể, trong hai năm 2023–2024, Bộ KH&CN đã tiến hành thanh tra tại 8 doanh nghiệp viễn thông di động, tập trung vào các chi nhánh, điểm cung cấp dịch vụ và các tổ chức, cá nhân đăng ký số lượng lớn SIM bất thường. Những vi phạm phát hiện trong quá trình thanh tra đều đã bị xử phạt nghiêm theo quy định.

Tuy nhiên, Bộ KH&CN cũng cảnh báo một hiện tượng mới đáng lo ngại: SIM “chính chủ ảo” – tức là SIM có thông tin đăng ký nhưng không đúng người sử dụng thực tế. Loại SIM này đang bị nhiều đối tượng lợi dụng để thực hiện hành vi lừa đảo, mạo danh hoặc trốn tránh truy vết khi bị điều tra.

Để khắc phục triệt để, Bộ KH&CN phối hợp với Bộ Công an yêu cầu các doanh nghiệp viễn thông triển khai biện pháp xác thực ảnh chân dung trên giấy tờ tùy thân với Cơ sở dữ liệu dân cư, đồng thời xác thực danh tính trực tuyến khi người dùng đổi thiết bị đầu cuối. Một đoàn kiểm tra liên ngành cũng sẽ được thành lập để kiểm soát chặt công tác quản lý thông tin thuê bao, xử lý SIM rác và các thuê bao chưa xác thực đầy đủ.

Bộ KH&CN khẳng định sẽ xử lý nghiêm các vi phạm, bao gồm đình chỉ phát triển thuê bao mới, công khai kết quả xử phạt và chuyển cơ quan công an điều tra nếu có dấu hiệu hình sự. Người đứng đầu doanh nghiệp vi phạm cũng có thể bị xem xét trách nhiệm.

Về lâu dài, Bộ KH&CN sẽ trình Chính phủ ban hành nghị định mới về xử phạt hành chính trong lĩnh vực quản lý thông tin thuê bao, đồng thời yêu cầu các doanh nghiệp viễn thông ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo và phân tích dữ liệu lớn (AI, Big Data) để chủ động phát hiện, ngăn chặn SIM và tin nhắn rác ngay từ gốc.

Khóa thuê bao di động không chính chủ, chặn SIM rác để làm sạch dữ liệu, bảo vệ người dân

Trước đó, tại phiên họp Ban Chỉ đạo phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và Đề án 06 diễn ra cuối tháng 9, Thượng tướng Nguyễn Văn Long - Thứ trưởng Bộ Công an đã đề nghị Bộ KH&CN hướng dẫn các bộ, ngành xây dựng nền tảng dùng chung và các hạng mục đầu tư cho chuyển đổi số. Đồng thời, yêu cầu hoàn thành việc khóa các thuê bao di động chưa định danh chính chủ trong tháng 9/2025.

Và theo thông tin, Bộ Khoa học và Công nghệ đã phối hợp Bộ Công an đối soát hơn 125 triệu thuê bao di động, trong đó chuẩn hóa 11 triệu và chặn 6 triệu thuê bao không chính chủ, từ năm 2023 đến nay.

Thực tế những năm qua cho thấy, SIM rác hay thuê bao không chính chủ đã trở thành công cụ ưa thích của các đối tượng lừa đảo: từ giả danh công an, viện kiểm sát để chiếm đoạt tài sản, đến nhắn tin giả mạo ngân hàng, ví điện tử để lấy cắp tiền.

Điểm chung là các thuê bao này không gắn với danh tính cụ thể, khiến việc truy vết vô cùng khó khăn. Một khi không thể xác định người đứng sau số điện thoại, cơ quan chức năng gặp khó trong điều tra, xử lý, còn người dân trở thành nạn nhân bất đắc dĩ.

Hậu quả của việc để tồn tại SIM rác không chỉ dừng lại ở công tác quản lý, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến người dân, khi họ bị làm phiền bởi tin nhắn rác, cuộc gọi rác, hoặc thậm chí rơi vào bẫy lừa đảo. Không ít người đã mất hàng chục, hàng trăm triệu đồng chỉ vì một cuộc gọi từ số “ảo”.

Doanh nghiệp viễn thông cũng chịu thiệt hại khi bị lợi dụng để phát tán dịch vụ trái phép, gian lận cước, gây tổn thất tài chính, suy giảm uy tín. Về lâu dài, sự tồn tại của thị trường SIM rác đi ngược lại nỗ lực xây dựng môi trường viễn thông minh bạch, an toàn và lành mạnh.

Ông Nguyễn Văn Dương, CEO của Công ty Viễn thông DTC cho biết, thời gian qua, nhiều vụ việc cho thấy, các đối tượng tội phạm công nghệ cao thường sử dụng SIM ảo để mạo danh ngân hàng, cơ quan công an hoặc phát tán đường link độc hại chiếm đoạt tài sản người dân. Khi thông tin thuê bao được chuẩn hóa, việc truy vết, điều tra và xử lý vi phạm trở nên nhanh chóng và minh bạch hơn.

Thực tế thời gian qua, người dân đã bị làm phiền, mất thời gian và gián đoạn công việc vì những cuộc gọi rác. Anh Lương Nam (Hoàng Liệt, Hà Nội) chia sẻ, có lần khi đang đi xe máy dưới mưa thì điện thoại đổ chuông.

Số gọi đến là số bàn nên anh không biết ai nhưng cũng đang chờ cuộc gọi quan trọng từ khách hàng nên phải dừng xe lại để nghe. Nhưng khi mở máy lên nghe thì nhận được giọng nói của một người tự nhận gọi từ bộ phận kinh doanh của một hãng bảo hiểm, muốn mời anh tham gia.

Đại diện MobiFone cho biết đã chủ động giới hạn mỗi khách hàng chỉ được phép phát triển 1 thuê bao/giấy tờ; hằng tuần chủ động rà soát chặn các thuê bao phát triển mới nhưng không lắp SIM vào máy để hoạt động, không phát sinh cước hoặc không phát sinh các giao dịch.

Một nhà mạng khác nhấn mạnh rằng toàn bộ cán bộ, công nhân viên và hệ thống kênh bán hàng trên toàn quốc đã được quán triệt về việc tuân thủ các quy định đăng ký thông tin thuê bao, đồng thời tăng cường giám sát chặt chẽ tình trạng SIM kích hoạt sẵn trên thị trường. Và đơn vị sẽ kiên quyết xử lý nghiêm các cá nhân, đơn vị vi phạm hoặc thực hiện không đầy đủ các quy định dẫn đến việc tồn tại SIM rác hay SIM lừa đảo.

Rõ ràng, việc “siết” SIM không chính chủ không chỉ để dẹp loạn thị trường viễn thông, mà còn để bảo vệ người dùng khỏi mất số, mất dữ liệu, thậm chí mất cả tiền. Trong kỷ nguyên định danh số, mỗi thuê bao chính là “chứng minh nhân dân thứ hai” của người dân.