Tại Việt Nam, thị trường tín chỉ carbon đang từng bước hình thành với những bước tiến đáng ghi nhận, song cũng không thiếu những thách thức cần vượt qua để đạt được tham vọng Net Zero vào năm 2050.

Tín chỉ carbon là gì?

Tín chỉ carbon về bản chất là một công cụ tài chính đại diện cho việc giảm hoặc loại bỏ một tấn CO2 hoặc lượng khí nhà kính tương đương khỏi khí quyển.

Những "chứng chỉ xanh" này được tạo ra thông qua các dự án cụ thể như bảo vệ rừng, trồng rừng, phát triển năng lượng tái tạo hoặc cải thiện hiệu quả năng lượng.

Thị trường tín chỉ carbon hoạt động theo hai hình thức chính. Thị trường bắt buộc được điều hành bởi các quy định pháp lý, trong đó doanh nghiệp phải tuân thủ hạn ngạch phát thải được cấp và mua tín chỉ bổ sung nếu vượt quá giới hạn. Ngược lại, thị trường tự nguyện cho phép các tổ chức và cá nhân tự nguyện mua tín chỉ để đạt mục tiêu bền vững mà không bị ràng buộc bởi luật pháp.

Nguyên tắc "người gây ô nhiễm phải trả phí" là động lực thúc đẩy các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ xanh và các dự án giảm phát thải để tránh chi phí mua tín chỉ. Theo số liệu từ Refinitiv, thị trường tín chỉ carbon toàn cầu đã đạt trị giá ấn tượng 1,5 nghìn tỉ USD vào năm 2024, tương đương khoảng 15,7 tỉ tấn CO2 được giao dịch.

Thị trường carbon phát triển mạnh mẽ toàn cầu

Thị trường tín chỉ carbon toàn cầu đang trải qua giai đoạn phát triển vượt bậc. Báo cáo của Ngân hàng Thế giới năm 2024 cho thấy doanh thu từ định giá carbon đã đạt kỷ lục 104 tỉ USD, với 75 cơ chế định giá carbon đang hoạt động trên toàn cầu, bao phủ khoảng 23% lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu.

Các hiệp định quốc tế như Nghị định thư Kyoto và Thỏa thuận Paris đã đặt nền móng vững chắc cho sự phát triển của thị trường này. Cơ chế phát triển sạch (CDM) cho phép các nước đang phát triển tạo ra tín chỉ giảm phát thải được chứng nhận để bán cho các quốc gia công nghiệp hóa, tạo ra một cầu nối tài chính quan trọng.

Nhiều quốc gia đã triển khai thành công các chương trình cap-and-trade, với Hệ thống giao dịch phát thải của Liên minh Châu Âu (EU ETS) và ETS quốc gia của Trung Quốc là những thị trường lớn nhất. California (Mỹ), Canada và các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc cũng là những ví dụ điển hình.

Thị trường tự nguyện đang chứng kiến sự tăng trưởng mạnh mẽ, đặc biệt từ các công ty đa quốc gia cam kết đạt Net Zero. Năm 2022, 196 triệu tín chỉ carbon đã được rút khỏi thị trường tự nguyện, trong đó 55% đến từ các dự án năng lượng tái tạo.

Tuy nhiên, thị trường toàn cầu vẫn đối mặt với những thách thức đáng kể. Sự chênh lệch giá carbon giữa các khu vực rất lớn - từ 8 USD/tấn tại Trung Quốc so với 110 USD/tấn tại EU - cùng với việc thiếu tiêu chuẩn thống nhất và nguy cơ "greenwashing" đang tạo ra những rào cản cho sự phát triển bền vững của thị trường.

Thành tựu của Việt Nam trên hành trình xây dựng thị trường carbon

Với cam kết đạt Net Zero vào năm 2050 tại COP26, Việt Nam đang tích cực xây dựng thị trường tín chỉ carbon. Được thiên nhiên ưu ái với nguồn tài nguyên rừng phong phú và tiềm năng năng lượng tái tạo lớn, Việt Nam có những lợi thế đáng kể trong việc phát triển thị trường này.

Việt Nam đã khẳng định vị thế của mình trên bản đồ carbon toàn cầu khi trở thành một trong những quốc gia dẫn đầu về số lượng dự án CDM, xếp thứ 4 thế giới với 257 dự án, tương đương 140 triệu tấn CO2 được giảm, tính đến tháng 6.2020.

Sự hợp tác với Nhật Bản thông qua Cơ chế tín chỉ chung (JCM) đã tạo ra 10 triệu tấn tín chỉ CO2 mỗi năm thông qua 28 dự án, đồng thời mở ra cơ hội tiếp cận công nghệ tiết kiệm năng lượng tiên tiến.

Đặc biệt, Việt Nam đã tạo nên dấu ấn lịch sử khi trở thành quốc gia đầu tiên ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương được công nhận đủ điều kiện nhận thanh toán dựa trên kết quả giảm phát thải từ REDD+.

Năm 2024, Việt Nam đã nhận được 51,5 triệu USD từ Quỹ quan hệ đối tác carbon rừng của Ngân hàng Thế giới cho việc giảm 10,3 triệu tấn CO2 từ năm 2018 đến 2019, mang lại lợi ích trực tiếp cho 70.055 chủ rừng và 1.356 cộng đồng.

Với gần 15 triệu hecta rừng, Việt Nam có tiềm năng tạo ra 57 triệu tín chỉ carbon từ ngành lâm nghiệp, tương đương 52 triệu tấn CO2. Việt Nam cũng đã thể hiện cam kết bảo vệ thiên nhiên thông qua thỏa thuận với tổ chức phi lợi nhuận Emergent để bán 5,15 triệu tấn tín chỉ CO2 từ năm 2022 đến 2026 với giá tối thiểu 10 USD/tấn.

Ngân hàng Thế giới đã phê duyệt khoản tài trợ 40 triệu USD cho chương trình "1 triệu hecta lúa gạo carbon thấp" ở đồng bằng sông Cửu Long, dự kiến giảm 10 triệu tấn CO2 vào năm 2030.

Tương lai nhiều hứa hẹn

Việt Nam đang vạch ra lộ trình rõ ràng cho sự phát triển của thị trường tín chỉ carbon. Theo Quyết định 232/QĐ-TTg ngày 24.1.2025, Việt Nam hoàn thiện khung pháp lý trước tháng 6.2025, triển khai sàn giao dịch carbon thí điểm từ tháng 6.2025 đến 2028 và ra mắt chính thức vào năm 2029.

Để thành công, Việt Nam cần tập trung vào việc tăng cường năng lực thông qua đầu tư vào đào tạo nhân lực, xây dựng tiêu chuẩn carbon nội địa phù hợp với yêu cầu quốc tế và nâng cao nhận thức của doanh nghiệp về thị trường carbon.

Đặc biệt, việc mở rộng hợp tác quốc tế và kết nối với các thị trường carbon khu vực và quốc tế từ năm 2028 sẽ giúp Việt Nam khai thác tối đa tiềm năng kinh tế từ tín chỉ carbon, đồng thời nâng cao vị thế trong các cam kết khí hậu toàn cầu.

Với những nỗ lực kiên trì và quyết tâm cao, Việt Nam hoàn toàn có thể biến thách thức thành cơ hội, tận dụng lợi thế tự nhiên để trở thành một trong những thị trường tín chỉ carbon năng động nhất khu vực, góp phần quan trọng vào mục tiêu Net Zero 2050 và sự phát triển bền vững của quốc gia.

theo1thegioi.vn