Việc phát triển du lịch bền vững gắn với xây dựng nông thôn mới được xác định là một chiến lược “kép” quan trọng, tạo đòn bẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.

Phát triển nông thôn mới từ những loại hình du lịch đặc trưng

Chiến lược này không chỉ dừng lại ở việc khai thác tài nguyên sẵn có mà còn là quá trình đầu tư vào con người, hạ tầng, và bảo tồn các giá trị truyền thống, nhằm tạo ra sự phát triển hài hòa, tổng quan và bền vững.

Tỉnh Tuyên Quang sở hữu những lợi thế du lịch đặc trưng, với vùng đất nổi danh thế giới, với Công viên Địa chất Toàn cầu Cao nguyên đá Đồng Văn được UNESCO công nhận lần đầu vào năm 2010. Nơi đây có những loại hình du lịch chủ đạo là du lịch địa chất, du lịch mạo hiểm và du lịch văn hóa cộng đồng.

Với các điểm thu hút khách du lịch trong và ngoài nước như Cột cờ Lũng Cú, đèo Mã Pì Lèng, nhà của Pao, và đặc biệt là văn hóa các dân tộc Mông, Lô Lô, Tày… với những kiến trúc nhà trình tường lợp mái ngói âm dương, nhà sàn mái cọ, những ẩm thực độc đáo.

Ngày 17/10, Lô Lô Chải, một ngôi làng nhỏ của đồng bào Lô Lô dưới chân Cột cờ Lũng Cú được Tổ chức Du lịch Liên hợp quốc UN Tourism công nhận là “Làng du lịch tốt nhất thế giới 2025” sau khi vượt qua hơn 270 hồ sơ đến từ 65 quốc gia.

Đây không chỉ là niềm tự hào quốc gia mà còn là chiến lược phát triển du lịch cộng đồng gắn liền với xây dựng nông thôn mới đúng đắn, bền vững. Mô hình này không chỉ mang lại sinh kế mà còn bảo tồn được bản sắc văn hóa và cảnh quan thiên nhiên nơi đây.

Thêm nữa, trước đó, ngày 13/10/2025, Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Cao nguyên đá Đồng Văn, Tuyên Quang được Giải thưởng Du lịch Thế giới  (WTA) vinh danh ở hạng mục “Điểm đến Văn hóa khu vực hàng đầu châu Á năm 2025”.

Hiện nay, du lịch ở tỉnh Tuyên Quang tập trung chủ yếu tại các xã vùng cao, nơi điều kiện kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn, mật độ nông thôn mới đạt chuẩn còn thấp. Du lịch được kỳ vọng là giải pháp hiệu quả nhất để xóa đói giảm nghèo tại chỗ, thông qua việc phát triển homestay, dịch vụ ăn uống, bán hàng thổ cẩm, nông sản.

Nông thôn mới tại đây gắn liền với việc bảo tồn kiến trúc truyền thống, cải tạo cảnh quan sinh thái, và xây dựng hạ tầng cơ bản (đường xá, điện, nước) phù hợp với địa hình hiểm trở. Ngoài vẻ đẹp hùng vĩ, đặc trưng của Cao nguyên đá Đồng Văn, tỉnh Tuyên Quang có lợi thế về du lịch lịch sử - văn hóa (vùng đất cách mạng Tân Trào) và du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng (hồ Na Hang, suối khoáng Mỹ Lâm). Khu di tích Quốc gia đặc biệt Tân Trào, Khu du lịch sinh thái Na Hang – Lâm Bình (được ví như “Hạ Long trên cạn”), và bản sắc văn hóa Tày, Dao,...

Du lịch phát triển mạnh ở khu vực miền xuôi và trung du, nơi có điều kiện nông thôn mới tốt hơn. Chiến lược nông thôn mới gắn với du lịch tại Tuyên Quang tập trung vào việc xây dựng các làng văn hóa du lịch tiêu biểu, phát triển sản phẩm OCOP thành quà lưu niệm du lịch (trà Shan tuyết, mật ong bạc hà), và cải tạo cảnh quan nông thôn trở thành điểm đến nghỉ dưỡng cuối tuần. Việc phục dựng và bảo tồn nhà sàn truyền thống của người Tày, kết hợp dịch vụ homestay, là trọng tâm để đạt chuẩn tiêu chí nông thôn mới về văn hóa.

Trong 10 tháng của năm 2025, tỉnh Tuyên Quang đã đón lượng khách du lịch trong và ngoài nước ước đạt 3.240.621 lượt du khách. Trong đó, 427.347 lượt khách quốc tế đến từ 195 quốc gia và vùng lãnh thổ; khách nội địa là 2.813.274 lượt người (đạt 90% kế hoạch năm). Tổng chi tiêu khách du lịch trên địa bàn ước đạt 8.736,9 tỷ đồng (trong đó khách quốc tế 1.760 tỷ đồng; khách nội địa 6.976,9 tỷ đồng).

Còn nhiều thách thức trong xây dựng nông thôn mới gắn liền với chuỗi cung ứng du lịch

Thay vì chỉ dựa vào nông nghiệp đơn thuần, du lịch mang lại nguồn thu trực tiếp và ổn định, giúp chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng dịch vụ - nông nghiệp chất lượng cao. Người dân chuyển từ trồng trọt kém hiệu quả sang làm dịch vụ lưu trú, hướng dẫn viên cộng đồng, hoặc trồng các sản phẩm nông nghiệp đặc trưng (hoa tam giác mạch, cam sành) gắn với chuỗi cung ứng du lịch. Thu nhập từ homestay tại Đồng Văn, Mèo Vạc đã vượt xa thu nhập nông nghiệp truyền thống.

Sản phẩm phẩm OCOP được tiêu thụ ngay tại các điểm du lịch, tăng giá trị kinh tế. Các hợp tác xã du lịch cộng đồng (như ở Lâm Bình) được thành lập, giúp người dân quản lý và hưởng lợi trực tiếp từ nguồn khách.

Các tiêu chí nông thôn mới về hạ tầng giao thông, điện, nước sạch và cảnh quan môi trường được ưu tiên đầu tư để phục vụ du lịch. Đây là sự đầu tư hai trong một, vừa nâng cao chất lượng sống cho người dân, vừa đảm bảo chất lượng dịch vụ cho du khách. Nâng cấp đường giao thông đến các điểm du lịch trọng điểm, giúp du khách tiếp cận dễ dàng hơn và thúc đẩy giao thương nông sản.

Du lịch yêu cầu môi trường sạch sẽ, thân thiện. Điều này buộc các địa phương phải tổ chức lại việc thu gom rác thải, chỉnh trang nhà cửa, làm hàng rào cây xanh, và xây dựng các tuyến đường hoa. Việc đạt tiêu chí nông thôn mới về môi trường trở thành yêu cầu bắt buộc để duy trì chất lượng điểm đến.

Nếu nông thôn là nền tảng bảo tồn không gian sống, thì du lịch chính là kênh để phát huy và thương mại hóa có chọn lọc các giá trị văn hóa. Các làng văn hóa du lịch được hỗ trợ kinh phí để trùng tu nhà truyền thống (nhà trình tường, nhà sàn) thay vì xây nhà bê tông.

Các loại hình nghệ thuật truyền thống (nhảy sạp, hát then, múa khèn) được duy trì, truyền dạy và biểu diễn phục vụ du khách, tạo thêm nguồn thu nhập cho các đội văn nghệ quần chúng. Điều này giúp thế hệ trẻ nhận thức rõ hơn về giá trị di sản của mình.

Mặc dù đã đạt được nhiều thành tựu, tỉnh Tuyên Quang vẫn đối mặt với những thách thức chung trong việc hài hòa phát triển du lịch và nông thôn mới. Đó là chất lượng dịch vụ du lịch tại nông thôn còn mang tính tự phát, thiếu chuyên nghiệp. Người dân chưa được đào tạo bài bản về ngoại ngữ, kỹ năng giao tiếp, quản lý dịch vụ homestay, và an toàn thực phẩm.

Cần phối hợp với các trường du lịch tổ chức các lớp đào tạo ngay tại địa phương. Tập trung vào các kỹ năng cốt lõi như quản lý homestay, nghiệp vụ phục vụ, và văn hóa giao tiếp với du khách quốc tế. Ban hành các tiêu chuẩn tối thiểu về cơ sở vật chất, vệ sinh an toàn, và văn hóa ứng xử cho các mô hình du lịch cộng đồng.

Sự quá tải về hạ tầng (đường sá, nước sạch, xử lý rác thải) tại các điểm du lịch trọng điểm (như Đồng Văn) đang đe dọa môi trường và chất lượng sống của người dân. Sự liên kết giữa các điểm đến và các tỉnh còn lỏng lẻo.

Phân bổ đầu tư hạ tầng một cách thông minh, ưu tiên các công nghệ xử lý chất thải hiện đại, thân thiện với môi trường miền núi. Xây dựng các tour tuyến kết nối Tuyên Quang (lịch sử - sinh thái - văn hóa - địa chất) và các tỉnh lân cận (Cao Bằng, Lào Cai) để đa dạng hóa trải nghiệm và kéo dài thời gian lưu trú của du khách.

Nguy cơ thương mại hóa quá mức, làm mất đi sự nguyên bản của văn hóa và kiến trúc truyền thống là hiện hữu. Thiết lập các quy tắc rõ ràng về việc khai thác văn hóa, kiến trúc. Đảm bảo người dân là chủ thể và được hưởng lợi chính từ du lịch. Trích lập một phần từ doanh thu du lịch để tái đầu tư vào việc trùng tu di tích, nhà truyền thống và hỗ trợ các nghệ nhân truyền dạy nghề.

Chiến lược phát triển du lịch gắn với xây dựng nông thôn mới là một mô hình phát triển bao trùm mà Hà Giang và Tuyên Quang đang theo đuổi. Nó không chỉ là giải pháp kinh tế mà còn là công cụ hữu hiệu để bảo tồn môi trường, phát huy văn hóa, và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân nông thôn.

Để thành công, tỉnh Tuyên Quang đang tiếp tục sự đồng bộ hóa trong quản lý, đầu tư trọng điểm vào con người và hạ tầng, cùng với việc giữ gìn sự nguyên bản để du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đồng thời xây dựng một diện mạo nông thôn miền núi đẹp hơn, giàu hơn và bền vững hơn.